Багдан Усцінаў ужо тры гады грае на старажытным персідскім інструменце — сантуры — у польскім дзіцячым тэатры «Мазайка». Выходзячы на сцэну ў Познані, ён марыць, што аднойчы выступіць і перад дзецьмі ў Беларусі. Чаму такі незвычайны выбар і навошта гэта польскай трупе, ён распавёў MOST.
«Ці ты забіраеш сантур, ці я пакідаю яго на вуліцы»
Музыка з’явілася ў жыцці Багдана яшчэ ў падлеткавым узросце — каля 13–14 гадоў. Тады ён без ваганняў выбраў барабаны.
Але калі ў 2016 годзе пераехаў у Польшчу, інструмент давялося пакінуць: у інтэрнаце, дзе ён жыў, не было магчымасці займацца.
— Барабаны — гучны інструмент, а мне ўсё роўна хацелася нешта граць. Шукаў нешта больш ціхае, каб можна было рабіць гэта дома, — кажа Багдан.
У 2020 годзе ён паехаў у Іран — і там выпадкова адкрыў для сябе інструмент, які цалкам змяніў яго музычны шлях.
— Мы былі з дзвюма дзяўчатамі, яны абедзве гралі на сантуры. І калі я ў першы раз пачуў гук гэтага інструмента, то проста… усё. Уразіла, — успамінае ён.
У апошні дзень падарожжа Соня, адна з дзяўчат, прынесла свой інструмент і сказала: «Ці ты забіраеш сантур, ці я пакідаю яго на вуліцы». Так інструмент апынуўся ў руках Багдана, і потым яны разам адправіліся ў дарогу назад — аўтаспынам да Тбілісі, потым самалётам да Мінска, а адтуль у Польшчу.
Фізіка гуку і незвычайная дыпломная праца
Калі Багдан вярнуўся ў Польшчу, ён ужо вучыўся ў магістратуры па спецыяльнасці «акустыка» на факультэце фізікі Універсітэта Адама Міцкевіча ў Познані. Там жа да гэтага скончыў бакалаўрскую праграму «гукарэжысура».
— Гэта не музыка ў звыклым разуменні, — тлумачыць ён. — Нас вучылі разумець гук з боку фізікі: як ён распаўсюджваецца, як працуе на фестывалях, у клубах, дома. [У праграме] былі ўльтрагукі, тэрмадынаміка, аналіз сігналаў, вельмі шмат матэматыкі.
Пасля вяртання з Ірана Багдан прапанаваў напісаць магістарскую працу пра сантур — інструмент, які ў Польшчы, наколькі ён ведае, ніхто яшчэ не даследаваў.
— Ён вельмі нетыповы для нас. Не з Захаду, не з Усходу Еўропы. Ён як бы па-за межамі звыклага, — кажа беларус.
Універсітэт прапанову падтрымаў — і старажытны іранскі інструмент стаў тэмай акадэмічнага даследавання ў польскай магістратуры.
Посмотреть эту публикацию в Instagram
Іранскі інструмент у польскім тэатры
У лютым 2022 года адзін са знаёмых з акустычнага факультэта пераслаў Багдану аб’яву з Facebook: польскі дзіцячы тэатр шукаў чалавека, які ўжо грае на сантуры — або хаця б умеў іграць на барабанах і быў гатовы навучыцца.
— А я якраз і на барабанах умею і на сантуры ўжо граў. Пайшоў на сустрэчу з тэатрам — і ўсё закруцілася, — успамінае ён.
Ужо ў траўні мужчына паехаў з «Мазайкай» на гастролі. З таго часу мінула тры гады — і за гэты час ён узяў удзел у дзясятках спектакляў.
Першая пастаноўка, у якой ён выступіў, была асаблівай: спектакль пра Блізкі Усход.
— У іх ужо быў падобны праект гадоў шэсць таму. Яго прыдумаў адзін мужчына, які тады граў на сантуры, але пасля пераехаў. І «Мазайка» хацела аднавіць тую гісторыю — вось і шукалі новага сантурыста.
Для Багдана гэта быў першы вопыт менавіта дзіцячага тэатра. На сцэне ён выступаў і раней, але праца з дзецьмі патрабавала асаблівага падыходу — інтэракцыі, руху, увагі да рэакцый маленькай аўдыторыі.
Жаночы тэатр без сцэны ў Познані
«Мазайка» — гэта дзіцячы тэатр у Познані, які ўжо больш за дзесяць гадоў ствараюць чатыры жанчыны. Ідэя нарадзілася з любові да дзяцей і жадання даць ім нешта большае за звычайны школьны занятак.
— У іх разам дзесяць дзяцей, — кажа Багдан. — Хаця адна, здаецца, яшчэ не мае. Але ўсе астатнія — маці, і гэта адчуваецца ва ўсім.
У «Мазайкі» няма ўласнай сцэны. Але ёсць вялікая амбіцыя — дабрацца да кожнай школы і дзіцяці. Тэатр выступае па ўсёй Польшчы — ад малых вёсак да вялікіх гарадоў. За дзень могуць быць тры спектаклі, а за месяц — пад паўсотні.
— Напрыклад, падчас гастроляў з новым спектаклем пра Мексіку і Перу мы далі 92 канцэрты за шэсць тыдняў. Гэта было вельмі інтэнсіўна. Але вось цяпер я ўжо другі тыдзень адпачываю, — усміхаецца ён.
У трупе — выключна прафесіяналы: дырыжоркі філармоніі, выкладчыкі вакалу, лаўрэаткі міжнародных конкурсаў. Але ўсіх аб’ядноўвае галоўнае — любоў да дзяцей і да музыкі.
Асаблівая роля ў рэпертуары належыць спектаклям, натхнёным польскай культурай — фальклорам, каляднымі традыцыямі, народнымі інструментамі.
Адукацыйныя і тэрапеўтычныя пастаноўкі часта закранаюць складаныя тэмы — дэпрэсіі, культурай рознасці, — але яны падаюцца так, каб гэта было зразумела і цікава нават самым маленькім.
«Музыка — гэта мова, якую разумеюць усе»
Сантур выглядае незвычайна нават для дарослых. Пасля кожнага спектакля «Мазайка» запрашае маленькіх гледачоў падысці да інструментаў, паглядзець і дакрануцца.
— Калі мы гралі спектакль пра Іран, то спачатку проста выходзілі і казалі: «Вы, напэўна, ніколі не бачылі гэтых інструментаў ужывую. Паглядзіце, паслухайце». І гэта сапраўды так. Дзеці глядзяць на сантур, як на чараўніцтва, — дадае Багдан.
Некалькі разоў бывала, што дзеці ламалі палачкі ад сантура — не са злосці, а ад цікавасці.
— Проста схоплівалі моцна і… усё. Зламалі. Зараз мы стараемся паказваць, але ўжо асцярожна — даць патрымаць, але каб не пашкодзілі.
У спектаклях «Мазайкі» выкарыстоўваюцца і іншыя незвычайныя інструменты: персідскі даф, турэцкі саз, мексіканская жарана, балівійская чаранга і перуанская кахоніта. Ёсць польскія басэты — старажытны аналаг віяланчэлі, пра які не ведаюць нават шмат якія палякі. Але менавіта гэта — частка ідэі «Мазайкі» — адкрываць новае і паказваць свет праз гукі.
— Музыка — гэта мова, якую разумеюць усе. Нават калі інструмент зусім чужы, яго можна адчуць, — кажа Багдан.
«З дзецьмі можна рабіць не абы як»
Нягледзячы на тое, што Багдан ужо тры гады працуе ў польскім тэатры і адчувае сябе часткай вялікай творчай каманды, думкамі ён часта вяртаецца дадому.
— Калі сітуацыя ў Беларусі зменіцца, я вельмі хацеў бы зрабіць нешта падобнае да «Мазайкі» там. Мне здаецца, што ў нас амаль няма нічога такога для дзяцей. І гэта няправільна. Гэта мусіць быць. І гэта мусіць быць на ўзроўні, — упэўнены ён.
Ён марыць вярнуць сантур у беларускі кантэкст, паказаць дзецям, як гукі зусім іншага свету могуць адкрыць новыя гарызонты. Як музыка з Ірана можа прагучаць у Гродне, Брэсце ці на Вілейшчыне — не як экзотыка, а як частка сусветнай культурнай размовы.
— «Мазайка» паказвае, што з дзецьмі можна рабіць не абы як, а максімальна якасна, прафесійна, з любоўю. І мне вельмі хочацца калісьці перанесці гэты досвед у Беларусь.
Вы можаце абмеркаваць гэты матэрыял у нашым Telegram-канале. Калі вы не ў Беларусі, пераходзьце і падпісвайцеся.
