MOST распачынае цыкл матэрыялаў пра «беларускія» назвы вуліц Беластока. У першай публікацыі мы раскажам пра вуліцу Слонімскую, а таксама падзелімся цікавосткамі пра яе.
Даволі падрабязна пра Слонімскую вуліцу расказвае Моніка Жміеўска ў Wyborcza.
Дзве версіі: чаму Слонімскую назвалі так
Вуліца Слонімская знаходзілася ў самым сэрцы гістарычнага раёна Беластока — Баярах. Ён не захаваўся ў тым спрадвечным выглядзе, бо з кожным прыходам новых уладаў раён змяняўся.
Баяры пераўтвараюцца ў шматкультурны і ажыўлены раён у XIX стагоддзі. Тут жывуць рамеснікі, цырульнікі, краўцы, пекары, шаўцы, а таксама дактары і адвакаты. У раёне жылі людзі розных нацыянальнасцей — ад палякаў да немцаў.
У перыяд, калі Польшча была часткай Расійскай імперыі, вуліца Слонімская пэўны час называлася Гогалеўскім завулкам, а потым стала проста Гогалеўскай.
Баяры моцна не пацярпелі ад Першай і Другой сусветных войнаў, але назва вуліцы Слонімскай шмат разоў мянялася ў гэты гістарычны перыяд.
У 1919 годзе польскія ўлады нарэшце даюць гэтую назву вуліцы — Слонімская. Тут існуе дзве версіі, чаму яе назвалі менавіта так. Па першай, больш верагоднай, гэта было зроблена як знак павагі да гістарычнага мінулага — у гонар Слоніма, аднаго з важных і старажытных гарадоў Вялікага княства Літоўскага. Па другой версіі, назву далі па імені польскага драматурга і паэта Антонія Слонімскага, продкі якога родам з Беластока. Аднак другая версія, хутчэй за ўсё, не мае права на жыццё, бо Слонімскі толькі пачынаў сваю літаратурную кар’еру ў пачатку 1920-х гадоў.
Варожая назва
У 1940 годзе савецкая ўлада перайменавала вуліцу Слонімскую ў Кірава, бо папярэдняя назва, па меркаванні камуністаў, была варожай. Гарадскі камітэт абгрунтаваў гэта так: «ідучы насустрач працуючым горада Беластока (канферэнцыі Саюза тэкстыльнай, харчовай, будаўнічай прамысловасці і сходу прадстаўнікоў Саветаў рабочых дэпутатаў), камітэт пастанавіў змяніць назвы вуліц, каб у іх не было імёнаў людзей, якія прыціскалі народы Заходняй Беларусі».
Дарэчы, ахвярай масавых зменаў найменняў стала і суседняя вуліца Пяста, якую перайменавалі ў вуліцу Горкага.
Пасля Другой сусветнай вайны назва вярнулася, але ў 1953 годзе яе зноў перайменавалі. Гэтым разам улады палічылі, што назва паходзіла з часоў капіталістычнага перыяду жыцця краіны, таму яе трэба змяніць. Так вуліца Слонімская стала Вольнай (Wolna).
Катастрафічная адсутнасць тэлефонаў і воцат у Кульмана
Да Другой сусветнай вайны на вуліцы было катастрафічна мала тэлефонаў. Яны меліся хіба ў пяці будынках. У асноўным імі валодала інтэлігенцыя. Напрыклад, тэлефоны былі ў дырэктара Варшаўскага аддзялення страхавога таварыста Вітольда Кошця, кіраўніка падатковага кантролю Генрыха Букоўскага, судовага абаронцы Людовіка Ліса.
Да падзей Другой сусветнай на Слонімскай было асабліва шмат крам з тытунёвымі вырабам, а таксама спадар Кульман замешваў воцатную эсэнцыю. На Слонімскай можна было знайсці нават доктара і павітуху.
У 1944-1945 гады ў адным з будынкаў на вуліцы (Слонімская, 26) месцілася ваенная контрвыведка 2-га Беларускага фронту СМЕРШ. Каля будынка ў гаспадарчых пабудовах трымалі арыштаваных афіцэраў Арміі Краёвай і нацыянальнага падполля.
Сучаснасць
Цяпер на вуліцы Слонімскай знаходзіцца шэраг крам, гэта яшчэ і жылы раён.
На вуліцы захаваліся дамы, якія дагэтуль застаюцца цікавымі з архітэктурнага пункту бачання. Іх можна знайсці па Слонімскай, 31 і 33. Першы з іх на фота вышэй — мадэрнісцкая віла 1934 года.
Яе спраектаваў беластоцкі архітэктар Рудольф Мацуры. Яе першы гаспадаром быў геадэзіст Ян Вальтэр. Падчас нямецкай акупацыі ў гэтым будынку жыў журналіст і настаўнік Канстанцін Касіньскі. Касіньскі заснаваў першую газету ў Беластоку на польскай мове — Gazeta Białostocka.
У дамах на Слонімскай здымалі кватэры чыноўнікі, адвакаты, інжынеры, архітэктары і нават дырэктар ашчадкасы.
Тут жа знаходзілася некалькі школ, прадуктовых крам, пякарня, кафляная фабрыка, абутковы завод і бар «Польскі».
Мяжа Польскага каралеўства і Вялікага княства Літоўскага
Існуе яшчэ адна сувязь вуліцы Слонімскай у Беластоку з Беларуссю. Кальцавому скрыжаванню далі імя ў гонар Польскага каралеўства і Вялікага княства Літоўскага, бо ў гэтай мясцовасці праходзіла мяжа паміж дзяржавамі.
Мясцовая ўлада Беластока ухваліла наданне імя кальцавому скрыжаванню ў 2018 годзе. Абгрунтаванне было такім: польская дзяржава сумесна з ВКЛ умела супрацьстаяць супольным ворагам, як, да прыкладу, у Грунвальдскай бітве.
