Беларускі тэатральны праект Project.0 нарадзіўся ў Мінску, але эміграваў у Польшчу і цяпер працуе ва Уроцлаве. Без уласнага будынка, з мінімальным бюджэтам, але з моцным жаданнем ствараць. Тут каманда паставіла спектакль «За-быццё» — на аснове фальклорных гісторый, сабраных яшчэ ў Беларусі. Журналістка MOST паразмаўляла з рэжысёркай праекта Рынай і менеджаркай Таццянай (iмя змененае) пра тое, як іх тэатр адаптуецца ў Польшчы, чаму іх фармат аказаўся небяспечным у Беларусі і што можна паставіць на кавалачку вуліцы.
Пра булінг — гэта спектакль-тэрапія
Project.0 пачаўся ў Беларусі з сустрэчы трох дзяўчат: рэжысёркі, менеджаркі і мастачкі. Іх аб’ядноўвала жаданне стварыць нешта важнае, што дапамагло б размаўляць з гледачом на глыбокія тэмы. Так нарадзілася ідэя першага спектакля, у якім узнятая тэма булінгу.
— Мы проста сядзелі, пілі каву і зразумелі, што нам хочацца зрабіць нешта важнае, нешта гучнае. Мы ведалі, што гэта будзе спектакль-тэрапія. Тэма булінгу ў Беларусі табуяваная: калі ты пра яе кажаш, чуеш у адказ: «Яго няма». А калі з гэтым сутыкаешся, табе кажуць: «Самі разбяруцца». Мы чулі гэтую фразу зноў і зноў — ад адміністрацыі школ, ад настаўнікаў, ад бацькоў. І калі ты чуеш гэта не адзін раз, не два і не тры, разумееш, што гэта і ёсць асноўная праблема — людзі адмаўляюцца яе заўважаць. Тады мы зразумелі, што тэма спектакля выбрана дакладна, — расказвае Рына.
Праца над спектаклем ішла некалькі месяцаў. Каманда збірала рэальныя гісторыі, размаўляла з людзьмі, чый досвед лёг у аснову п’есы.
— У зале былі падлеткі, іх бацькі, людзі, якія перажылі гэта. Пасля спектакля яны дзяліліся сваімі гісторыямі. Некаторыя ўпершыню казалі пра свой досвед уголас, — згадвае яна.
«Не магла не ўзяць тэатр з сабой»
Спектакль паказалі тры разы, і кожны раз ён суправаджаўся абмеркаваннем. Для некаторых гледачоў гэта быў першы шанец публічна загаварыць пра асабісты боль.
Але хутка Project.0 сутыкнуўся з перашкодай. Закон забараняў несанкцыянаваныя масавыя мерапрыемствы, якімі дэ-юрэ былі спектаклі. Фінансаваўся тэатр праз данаты, а яны таксама хутка спыніліся. Два гады праект быў у стане стагнацыі, а Рына не магла вярнуцца да справы.
— Калі я пераехала, я зразумела, што тэатр не можа проста ляжаць на паліцы. Ён ёсць, і ён мусіць жыць. Я не магла не ўзяць яго з сабой, — кажа рэжысёрка.
«Тэатр не можа быць замкнёны на сцэне»
Пераезд ва Уроцлаў стаў новым пачаткам для праекта. З першапачатковага складу ў ім засталася толькі рэжысёрка, а каманда цалкам перасабралася. Яны знайшлі пляцоўку ў кавярні, якая пагадзілася прыняць іх. А для рэпетыцый давялося ператварыць звычайную кватэру ў імправізаваную сцэну.
— Мы проста намалявалі на падлозе скотчам межы сцэны — і вось яна, наша прастора для рэпетыцый, — расказвае Рына.
Так узнік новы фармат існавання тэатра — перформатыўныя чыткі. Ён дазволіў ладзіць спектаклі без вялікіх сцэнічных затрат, але пры гэтым захаваць глыбокі эмацыйны кантакт з гледачом.
— Калі мне дадуць кавалачак вуліцы і скажуць: «Вось тут можаш згуляць?» — я скажу: «Змагу!» Тэатр не можа быць замкнёны на сцэне, бо тэатр — гэта пра людзей, — тлумачыць яна.
«Мужчыны ў нашай вёсцы ніколі не паміраюць у хаце»
Першы паказ ва Уроцлаве — чытка «За-быцця» — стаў своеасаблівым мостам паміж мінулым і сучаснасцю. Гэта гісторыі, якія маглі б застацца забытымі, але знайшлі сваё новае гучанне на сцэне. П’еса заснаваная на беларускіх фальклорных паданнях, легендах і рэальных сямейных гісторыях, якія каманда тэатра збірала яшчэ ў Мінску.
— Мы бегалі з менеджарам па Мінску і збіралі гэтыя гісторыі. Гэта былі гісторыі, якія людзі захавалі ў сваіх сем’ях, у сваёй памяці. Мы размаўлялі з людзьмі, якія згадвалі тое, што ім расказвалі бабулі, пра дзядоў, пра абрады, пра тое, што ў іх сем’ях заўсёды лічылася «сапраўдным». Усе гэтыя рэчы жылі недзе ў іх глыбока, але варта было задаць патрэбнае пытанне — і людзі пачыналі расказваць.
Рына ўспамінае дзяўчыну, бабуля якой ведала столькі замоў, што, здаецца, магла вылечыць амаль усё.
— Яна сядзела побач са мной, нібыта саромеючыся гэтага ўспаміну. Але калі пачала апісваць, у якіх умовах бабуля чытала гэтыя словы, як у хаце запальвалі свечкі, як усе сядзелі ціха, а толькі яна шаптала нешта ледзь чутнае, — я адчула, што гэта сапраўды жывая памяць. А потым быў хлопец, які раптам згадаў, што ягоны дзед заўсёды казаў: «Мужчыны ў нашай вёсцы ніколі не паміраюць у хаце. Калі надыходзіць іх час, яны ідуць у лес». І я спытала: «А ты калі-небудзь думаў, што гэта азначае?» І ён адказаў: «Не, проста ведаў, што так кажуць». І толькі калі мы пачалі капаць глыбей, стала зразумела: у гэтай легендзе — страх, боль, гісторыя гвалту, якая хаваецца за фальклорнымі словамі.
Фармат чыткі быў выбраны невыпадкова: замест вялікіх дэкарацый і складаных пастановак — засяроджанасць на слове, эмоцыях і жывым узаемадзеянні. Многія гледачы прызнаваліся, што для іх гэта было падобна да сумеснага ўспаміну.
— Мы распавядаем, а пасля людзі пачынаюць расказваць свае гісторыі. Хтосьці кажа: «Ой, у мяне бабуля таксама чытала замовы!» А хтосьці прыгадвае легенду, якую чуў у дзяцінстве. Гэта момант яднання, — дзеліцца рэжысёрка.
«Я не ўсё разумела, але я ўсё адчула»
Хоць спектакль ладзіцца на беларускай мове, сярод гледачоў не толькі беларусы. Прыходзілі ўкраінцы, палякі, людзі розных нацыянальнасцей, якія выпадкова даведаліся пра чытку і вырашылі зазірнуць.
— Я памятаю адну польку. Яна падышла пасля спектакля і сказала: «Я не ўсё разумела, але я ўсё адчула». Гэта быў лепшы камплімент. Бо тэатр — гэта не толькі словы, гэта перажыванне, якое застаецца з табой, — кажа Рына.
Менеджарка праекта Таццяна расказвае, што на першых паказах ва Уроцлаве прысутнічала каля 23-24 чалавек.
— Хтосьці прыходзіў без чаканняў, але сыходзіў пад уражаннем. Некаторыя былі здзіўленыя прафесійнасцю пастаноўкі, іншыя захапляліся спалучэннем музыкі, тэксту і інтэрактыўнага фармату, — кажа Таццяна.
«Наш бюджэт склаў 100 долараў. Для тэатра гэта нават не грошы»
Зараз перад камандай стаяць новыя выклікі. Першы — знайсці месца для сталых рэпетыцый замест кватэры і кавярні. Камандзе хацелася б, каб там можна было працаваць незалежна ад графіка іншых устаноў.
Другое — фінансаванне. Тэатр працуе на энтузіязме, а пастаноўкі патрабуюць часу і сродкаў. Каманда разглядае магчымасць падачы заявак на гранты, каб развіваць праект.
— Наш бюджэт на першы спектакль склаў каля 100 долараў. Для тэатра гэта нават не грошы, гэта проста сімвалічная сума. Але мы заўсёды трымаліся тэорыі беднага тэатра [Ежы] Гратоўскага (польскі тэатральны рэжысёр і тэарэтык. — Заўв. MOST), дзе галоўнае — не дэкарацыі і вялікія рэсурсы, а выразнасць думкі і акторская гульня. Нам не трэба шмат, але нават мінімальная фінансавая падтрымка дасць больш магчымасцей для развіцця, — тлумачыць рэжысёрка.
Трэцяе — магчымасць пашырэння аўдыторыі. Пакуль што Project.0 працягвае існаваць у мабільным фармаце. Ён гатовы выступаць там, дзе ёсць гледачы, шукаць новыя пляцоўкі і ствараць прастору для размовы.
— Мы пачыналі як праект без уласнага будынку. Але галоўнае, што кропка адліку для нас — гэта людзі. І пакуль у нас ёсць сілы і натхненне, мы будзем існаваць, — кажа Рына.
Вы можаце абмеркаваць гэты матэрыял у нашым Telegram-канале. Калі вы не ў Беларусі, пераходзьце і падпісвайцеся.
