Сёння ў бацькі гаспадыні крамы беларускай сімволікі ў Беластоку Людмілы Жданко — дзень нараджэння. Яму споўнілася 67 год. Для Мікалая цуд, што ён застаўся жывым, таму што паўмесяца ён правёў пад расійскай акупацыяй у Бучы. Перад віншавальным званком бацьку Людміла расказала журналістам MOST, як шукала сувязь са сваякамі ў акупацыі і што змянілася ў краме беларускай сімволікі ў Беластоку праз вайну ва Украіне.
— Толькі ўчора зайшла да мяне ў магазін полька, спыталася, ці ёсць у склепе расійскі трыкалор. Кажа: вы ўсе глядзіце непанятныя польскія навіны і не глядзіце расійскія.
Адказваю: прошэ пані, у мене бацька амаль сорак гадоў жыве ў Бучы. Два тыдні таму выехаў з сям’ёй, папросту павязло, што змог выехаць. Як бачу кадры з Бучы, усё роўна шукаю твары родных.
Што яна тут пачала гаварыць! Да вы папрыязджалі ў нашу страну, да робіце тут што хочаце, вас усіх гнаць нада. Кажу ёй, што гэта не расійскі карабель і няма чаго тут пані рабіць. Яна мне: я на цябе паліцыю вызаву, што ты мне ўказваеш. Кажу, як будзе званіць, хай абавязкова скажа, за чым прыйшла ў беларускую краму. Куча словаў паляцела, каб ехалі ў сваю Беларусь, Украіну. Папрасіла яе выйсці.
У гаворцы Людмілы змяшаныя беларуская, польская, украінская і руская мовы, але паразумецца атрымліваецца з кожным пакупніком.
Падчас нашай размовы з Людмілай у краму зайшла маладая пара.
— Вчера из Минска приехали, — кажа мужчына ў блакітным спартыўным касцюме і барсетцы жоўтага і цёмна-зялёнага колераў. — Только на днях просто на улице в городе задержали за барсетку, я ее три года ношу.
— Дальтонікі, што лі, там жа не сіні нават, а цёмна-зялёны. Як у Мінску, як выбраліся?
— В Минске как… В Минске тишина. Как будто ничего не происходит.
— Наспраўдзе, в Баранавічах тое самае.
— Вы из Барановичей? А я военнообязанный, так что решил вот подальше от этого всего.
— Да, нядаўна ўзнала, што 369 мне прышылі.
— 369 — это которая? — пытаецца дзяўчына-наведніца.
— Аскарбленіе нашага нелігітымнага.
Мужчына купіў налепку, дзе разам выявы беларускай і ўкраінскай сімволікі.
Хто прыходзіць у краму
— 24 лютага для мяне быў жах, слаба помню гэты дзень, усё перавярнулася ў галаве, — прыгадвае Людміла. — Заўжды раніцай гляджу навіны. Да апошняга спадзявалася, што ўсё не так. Пазваніла бацьку, ён сказаў, што праўда, у іх страляюць, не можа зразумець, хто і што, але стрэлы чуваць.
У краме пачалі пытацца пра ўкраінскую сімволіку на наступны дзень. Спярша былі толькі кубкі, першы купіў беларускі бежанец, яго сын вучыцца ва ўкраінскай школе. Пасля ў асартымент дадалі тавары з украінскай сімволікай у знак салідарнасці. Цяпер у краме можна набыць украінскія сцягі розных памераў, кубкі, падвескі, завушніцы, налепкі, значкі. Самы папулярны тавар — сцягі, з пачатку вайны прадалі каля ста ўкраінскіх.
На гэтым тыдні замовілі расійскі пратэсны сцяг з блакітнай паласой — па гаворцы кліента жанчына зразумела, што ён расіянін:
— Я не дзялю людзей па расах ці нацыянальнасцях. Падзяляю на добрых і паганых. Сярод расіян таксама ёсць нармальныя, закатаваныя таксама, як і нашыя беларусы.
Беларускую сімволіку асабліва актыўна раскуплялі перад Днём волі 25 сакавіка. За апошнія месяцы ў краму сталі часцей завітваць палякі. Учора адзін паляк набыў тры цішоткі з «Пагоняй», яшчэ адзін паляк ледзь не штодзень нешта купляў.
Першыя наведнікі-ўкраінцы прыйшлі праз некалькі дзён ад пачатку вайны, бежанцы. Папрасілі падказаць, дзе валанцёры, што дапамагаюць Украіне. Людміла накіравала іх у фонд «Дыялог».
Нядаўна пастаўшчыкі ўдвая паднялі цэны на сцягі, але пакупнікоў з пачаткам вайны стала нашмат больш — калі раней крама працавала ў мінус, то цяпер выходзіць на нуль.
Білет на экскурсію
Так склалася, што бацька Людмілы развёўся з маці, ажаніўся з украінкай і стварыў з ёй новую сям’ю ў Бучы. У іх нарадзілася дачка Ніна, а жонка Мікалая ўжо мела старэйшага сына. Цяпер у Ніны самой — 15-гадовы сын і сямімесячная дачка.
Раней Людміла прыязджала да бацькі і іншых украінскіх сваякоў. Сям’я Мікалая жыла ў шматкватэрным доме, а сям’я сына яго жонкі ад першага шлюбу — у прыватным доме. У падвале гэтага дома падчас акупацыі хавалася ўся вялікая сям’я, акрамя Мікалая. Ён сказаў, што надакучыла бегаць туды-сюды, калі наканавана памерці ад кулі, то так і здарыцца. 28 лютага сувязь з ім знікла.
— Апошнім часам мы мала спілкаваліся з бацькам. Але самы цяжкі момант майго жыцця — гэта амаль дваццаць дзён, калі я не магла з ім звязацца. Шукала яго паўсюль, праз валантэраў, тэлеграм-канал Бучы. Частка Бучы, дзе яны былі, — Ястраўшчына, адрэзаная лесам. Лес быў увесь у акупантах, таму да іх ніхто з валантэраў не мог дайсці. Акупанты прыходзілі да яго дадому. Расказвае: прыйшлі двое дзяцей, кажу ім: ну забівайце дзеда. Есці няма нічога, толькі стары кот вунь ляжыць, узяць няма чаго, сам нейкую картоплю на вуліцы вару, бо газу няма. Ваду набіралі з вадасховішча, памятаю яго з дзяцінства, варыў ежу на адкрытым вогнішчы на падворку.
Сям’я Мікалая выйшла з падвалу, бо не было чаго есці. Сустрэліся з Мікалаем. Пайшлі праз лес, расійскія салдаты каля блок-паста падказалі ім, дзе не варта хадзіць, «бо там звяр’ё».
На сувязь бацька выйшаў 16 сакавіка. Цяпер сям’я Мікалая ў Вінніцкай вобласці.
— Калі чую ад некага з Беларусі, што фота з Украіны — фэйкі, кажу ім: я за свае грошы кожнаму куплю білет на тры дні на экскурсію «Буча — Ірпень — Гастомель», каб пабачылі на свае вочы. Увесь свет кажа, што вайна, а яны — «гэта фэйкі». Але калі салдаты вяртаюцца дадому, то і дома іх чакае тое самае. Чалавек, які аднойчы гэта зробіць, ніколі не астановіцца. Малейшае нерваванне, алкаголь — і гэта будзе ў яго дома. Успомніце, што з людзьмі зрабіў Афган.
У краме Людмілы, як і ў яе мове, можна знайсці беларускае, украінскае, польскае і рускае.
